Toelichting op de tentoonstelling, bijeenkomst vormgevingsarchieven Designgeschiedenis Nederland, 30 november 2018.
Door het ontbreken van een nationaal archief voor Nederlands ontwerp gaat waardevolle kennis en bronmateriaal zoals schetsen, kleurstudies en prototypes nu vaak verloren. Met een tijdelijk archief onderzoekt Het Nieuwe Instituut hoe zo’n archief voor design en digitale cultuur eruit zou kunnen zien. Wie zal wat voor de toekomst gaan bewaren? Waarom en hoe? En voor wie?
Samen met de bezoekers achterhaalt het archief de waarde van topstukken en verborgen schatten. Aan de hand van aanstekelijke voorbeelden verkent het Speculatief Design Archief de vorm en betekenis die zo’n collectie in de toekomst kan krijgen.
Al vele jaren wordt er gesproken over het Nederlandse vormgevingserfgoed, en vooral over het ontbreken van een nationaal archief waarin het bronmateriaal van het Nederlandse ontwerp en de digitale cultuur een plek heeft. Verspreid over het land zijn er musea, studio’s, scholen, archiefinstellingen, bedrijven en particulieren die allemaal hun stukjes van de puzzel beheren, maar er is geen centrale coördinerende organisatie met een erfgoedopdracht. Verschillende erfgoedinstellingen die in het verleden delen van deze taak op zich namen kunnen deze nauwelijks nog naar behoren uitvoeren en besluiten zich tot hun kerntaken te beperken. Intussen dreigt er van alles verloren te gaan: objecten en veel belangrijker nog, kennis. Een Rijksarchief zoals dat van de Architectuur en Stedenbouw – ondergebracht in Het Nieuwe Instituut en toonaangevend in de wereld – bestaat niet voor design en digitale cultuur. Dit hiaat werd onlangs weer gesignaleerd in een onderzoek van bureau Berenschot naar de ondersteuningsstructuur in de culturele sector.
Speculatief Design Archief, de opmaat
Na diverse eerdere initiatieven is de tijd rijp voor een nieuwe, krachtige impuls, getuige ook de recente visiebrief ‘Cultuur in een open samenleving’ waarin minister Van Engelshoven het belang van cultureel erfgoed nog eens extra onder de aandacht brengt. Met een tijdelijk archief speculeert Het Nieuwe Instituut op de samenstelling van een archief van het Nederlandse design en digitale cultuur. En probeert het cruciale partijen bij deze verkenning te betrekken; van de rijksoverheid en de ontwerpgemeenschap tot lokale overheden en het brede publiek.
De installatie volgt het complete archiefproces. Uiteenlopende archieven en archiefdelen (variërend van objecten en prototypen tot schetsen, materiaal- en kleurproeven en correspondentie) worden getoond. Alle handelingen die een formeel archief zou doorlopen worden in de tentoonstelling Speculatief Design Archief voor het publiek inzichtelijk gemaakt: van het bijeenbrengen, bewaren, ordenen en beschrijven van de stukken tot en met de reconstructie van hun herkomst, de bepaling van hun waarde en het gesprek over hun betekenis.
In de tentoonstelling zijn actuele en historische archieven te zien van organisaties zoals V2_ en Droog Design, bedrijven zoals Vlisco en Artifort en van uiteenlopende ontwerpers onder wie Wim Gilles, Kho Liang Ie, Rob Parry, Vincent de Rijk, LustLab, Geert Lap, Maria van Kesteren, Cubic3 Design en Hella Jongerius. In totaal zijn meer dan dertig archiefvormers bereid gevonden een deel van hun archief af te staan voor de duur van de tentoonstelling.
Het publiek treft daar prototypen, schetsen, materiaalstudies, correspondentie en andere aspecten die belangrijk zijn geweest in de ontwikkeling van het oeuvre van diverse Nederlandse ontwerpers en die het daarom verdienen bewaard en gedeeld te worden. In de loop van de expositieperiode worden delen van de collectie in de tentoonstellingsruimte gefotografeerd, geregistreerd en beschreven. Door de verhalen achter de stukken te reconstrueren, wordt kennis opgebouwd en op haar beurt draagt die kennis bij een de waarde van de gearchiveerde objecten. Met de tentoonstelling Speculatief Design Archief biedt Het Nieuwe Instituut de opmaat voor het denken over een Tijdelijk Design Museum.
Verleden en actualiteit
In 2015 heeft het Tijdelijk Mode Museum de potentie van een dergelijk speculatief tentoonstellingsmodel gedemonstreerd. Zowel bij het documenteren van een geschiedenis, als ten behoeve van een vooruitblik naar wat een modemuseum in de huidige tijd zou kunnen betekenen. Nu het vormgevingserfgoed centraal staat, zal het speculatieve model vragen stellen en opties onderzoeken. In dat kader is sprake geweest van een Tijdelijk Design Museum dat mogelijk medio 2019 in Amsterdam zal worden geopend. De verbindende factor ligt in de aanname dat archieven een centrale rol vervullen als generatoren van nieuwe kennis.
Samenstelling en selectie
De leidende gedachte achter het Speculatief Design Archief is dat een formele infrastructuur, zoals we die kennen voor de architectuur, niet het enig mogelijke antwoord hoeft te zijn. Ook een informele structuur kan een plek geven aan verweesde archieven die via ontwerpers, bedrijven, scholen, verzamelaars en erfgenamen bijeen worden gebracht. Vertrekkend vanuit de designdiscipline kan zo een collectie ontstaan – met ruimte voor archiefstukken uit de productie van Droog Design of MVRDV en ook de recente nalatenschap in het digitale domein – die een beeld oproept van wat een nationaal ontwerparchief kan zijn. Interessant voor het gesprek met de experts is de stelling dat een strikt disciplinaire benadering voor een dergelijk archief wellicht niet eens wenselijk is. Belangrijk is dat het archief de breedte van het veld representeert; zowel waar het gaat om uiteenlopende ontwerpvelden en -houdingen als ten aanzien van de generaties.
Het Speculatief Design Archief wordt gerealiseerd in samenwerking met een veelzijdig netwerk van formele en informele archieven, archiefvormers en -bewaarders en verschillende erfgoedinstellingen. Voor de selectie van archieven werkte het team van Het Nieuwe Instituut samen met designhistoricus Job Meihuizen. Voor de grafische identiteit en de beeldcampagne is er samengewerkt met Studio Veronica Ditting en fotograaf Tim Elkaim. De ruimtelijke vormgeving van de tentoonstelling is ontwikkeld door Roel Huisman in samenwerking met Bart van Merode. Het kunstenaarscollectief Dead Darlings, bekend van hun jaarlijks anonieme kunstveilingen, organiseert een aan het einde van de tentoonstelling een veiling met het ingebrachte werk. Het Thursday Night Live!-programma biedt een wekelijks forum voor lezingen en debatten rond de thematieken van het tijdelijke archief.
Job Meihuizen, 2018.
Afbeeldingen van de installatie zijn gemaakt door fotograaf Johannes Schwartz.
Tentoonstelling Speculatief Design Archief, Het Nieuwe Instituut Rotterdam, 18 oktober 2018 tot 10 maart 2019.